Historia Miasta Koła

Koło jest jednym ze starszych miast w Polsce. Przywileje lokacyjne zawdzięcza ostatniemu królowi z dynastii Piastów – Kazimierzowi Wielkiemu. Pochodzenie jego nazwy nie jest do końca jasne. Jedni badacze uważają, że wiąże się ona z jego położeniem geograficznym (np. na wyspie rzecznej o kształcie koła), inni natomiast wywodzą ją od prasłowiańskich „kół” – miejsc zgromadzeń publicznych starszyzny plemiennej, które mogły mieć tu miejsce ze względu na specyficzne położenie osady na wyspie rzecznej. Jeśli by tak było, to późniejsze sejmiki szlachty wielkopolskiej odbywane w Kole byłyby kontynuacją tej miejscowej tradycji.

Miasto Koło zostało założone w 1362 roku jako własność królewska. Już dużo wcześniej w tym miejscu, na wyspie w rozlewisku Warty, istniała znaczna osada o takiej samej nazwie. Krzyżowały się tu ważne szlaki handlowe. Niewykluczone, że w pewnym okresie biegła przez Koło znana droga kupiecka z terytoriów rzymskich do Bałtyku, zwana „szlakiem bursztynowym”. Położenie w rozwidleniu rzeki Warty, wśród nadwarciańskich bagien, decydowało o obronnych walorach osady. Mimo to, w ostatnich latach panowania króla Kazimierza Wielkiego, pod Kołem został zbudowany warowny zamek obronny, a samo miasto być może częściowo otoczone murem. Wiemy na pewno, że posiadało średniowieczne warowne bramy wjazdowe, po których dziś niestety nie zachował się żaden widoczny ślad.

Przez blisko 300 lat Koło było niezwykle ważnym ośrodkiem życia politycznego na skalę całego kraju – miejscem obrad najwyższej władzy prowincjonalnej, w którym – w obecności samego króla oraz najwyższych dostojników dworskich i kościelnych – zapadały istotne dla Polski decyzje. Od początku XV wieku do 1716 r. odbywały się bowiem w Kole Sejmiki Generalne prowincji wielkopolskiej, na obrady których przybywała szlachta nie tylko z Wielkopolski, ale często nawet z kilkunastu województw ówczesnej Polski. Na sejmikach decydowano o najważniejszych sprawach. Za panowania Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka na zjazdach szlacheckich w Kole zapadały decyzje w sprawach z Krzyżakami (m.in. wojny z nimi). Ci dwaj królowie często gościli w zamku i Ratuszu kolskim.
Przykładem szlachty również duchowieństwo odbyło w Kole kilka synodów prowincjonalnych. Istnienie od średniowiecza do trzeciego rozbioru Polski niegrodowego starostwa kolskiego korzystnie wpłynęło na rozwój miasta.

W połowie XVII w. miasto zaczęło podupadać. Poważnych zniszczeń doznało podczas „potopu” szwedzkiego w 1655 r. Pod Kołem stacjonowało wówczas 34.000 żołnierzy dowodzonych przez króla Szwecji Karola Gustawa, który w swoich namiotach obozowych przyjął wówczas posła polskiego Krzysztofa Przyjemskiego, wysłannika króla Polski (pod spodem rycina z 1655 roku przedstawiająca miasto Koło oraz wyżej opisane wydarzenia).

1

szwedziArmia szwedzka wkraczająca do Wielkopolski. Widoczny jest regiment piechoty z muszkieterami i pikinierami. Źródło: „Potop”, reż Jerzy Hoffman.

W pierwszej połowie XIX w. Koło wyrosło na prężny ośrodek przemysłu i handlu. W mieście szybko rozwijało się sukiennictwo, przemysł ceramiczny i maszynowy. Nad brzegiem Warty stało wówczas aż 20 potężnych spichlerzy, z których drogą wodną wysyłano m.in. zboże do Prus.
3
Około 100 lat później, pierwszej połowie XX w., rozwój miasta uległ zahamowaniu, m.in. na skutek I wojny światowej.

W czasie okupacji hitlerowskiej Koło (nazwane przez Niemców„Warthbrücken”, czyli w tłumaczeniu „mosty na Warcie”), wchodziło w skład tzw. Reichsgau Wartheland (Kraju Warty), będącego częścią III Rzeszy.

Od końca 1941 r. do 1945 r. w pobliskim Chełmnie nad Nerem (około 10 km od Koła) znajdował się niemiecki, hitlerowski obóz masowej zagłady, pierwszy stworzony przez Niemców na okupowanych ziemiach polskich, w którym – wg. najnowszych badań – zginęło około 200.000 ludzi.

Po ciężkich walkach, 20 stycznia 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez wojska radzieckie. Uciekający Niemcy wysadzili w powietrze oba kolskie mosty i zostawili po sobie ponad 20 potężnych, żelbetonowych bunkrów obronnych rozsianych po terenie całego miasta, które istnieją do dziś.

widok

Po wojnie miasto powoli odbudowywało się, jednak nigdy już nie wróciło do swego dawnego znaczenia. Powstało kilka dużych zakładów przemysłowych: Zakłady Mięsne, Fabryka Materiałów i Wyrobów Ściernych „KORUND”, Fabryka Maszyn Budowlanych ZREMB, Zakłady Wyrobów Sanitarnych, Fabryka Fajansu. Niegdyś państwowe, dziś po okresie przemian funkcjonują jako przedsiębiorstwa prywatne: „Sokołów” SA – oddział Zakłady Mięsne w Kole, Saint Gobain (dawna Fabryka Materiałów i Wyrobów Ściernych „Korund”), Geberit (dawne Zakłady Wyrobów Sanitarnych), PHU JanPol (dawna Fabryka Fajansu). W mieście istnieje też wiele innych prężnych firm, jak np. mający amerykańskie korzenie Wood-Mizer czy z całkowicie polskim kapitałem Andre Abrasives oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kole – jedna z największych w Polsce i najprężniejszych firm mleczarskich (fragment Mleczarni na zdjęciu pod spodem).
IMG_2004

 

Koło jest stolicą powiatu i siedzibą Starostwa Powiatowego oraz Urzędu Miejskiego, ośrodkiem administracyjnym i edukacyjnym całego rejonu kolskiego. Obecnie mieszka tu około 22.000 osób.

centrum miasta Koło

 

 

 

ZABYTKI MIASTA KOŁA
Miasto KOŁO uzyskało prawa miejskie w 1362 roku, więc jest jednym ze starszych miast w Polsce (ponad 650 lat). Istniało jednak już dużo wcześniej jako wieś królewska i było znaczną osadą leżącą na przecięciu ważnych szlaków handlowych.
Wielowiekowa historia Koła pozostawiła potomnym wiele ciekawych zabytków – świadków dawnej świetności nadwarciańskiego grodu, co sprawia, że miasto jest interesujące dla turystów. Mimo częstych wojen, przetaczających się przez Koło obcych wojsk, nierzadkich pożarów, do dziś zachowała się piękna kolska Starówka ze średniowiecznym układem ulic, a na niej nieprzeciętnej piękności i wartości budowle. Warto dokładniej im się przyjrzeć.

Na środku Starego Rynku – głównego kolskiego placu, stoi najważniejszy w mieście od blisko siedmiu wieków budynek – RATUSZ MIEJSKI, siedziba władzy samorządowej – Rady Miejskiej.
Jak wykazały badania, w tym miejscu pierwotnie istniał drewniany dwór, który prawdopodobnie służył za miejsce postoju królowi i jego świcie podczas podróży po kraju.

20130921_131123

Wg. tradycji przyjmuje się, że murowany Ratusz został wzniesiony w Kole w początku 2 poł. XIV w. w stylu gotyckim przez pierwszego wójta kolskiego Henryka. Potem był wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany. Ostatnia gruntowna przebudowa nastąpiła w latach 1835-37 w stylu klasycystycznym. Ozdobą Ratusza, a zarazem jedyną widoczną zewnętrznie gotycką pozostałością, była 30.metrowa wieża, która w 1987 r. uległa katastrofie budowlanej, niszcząc znaczną część całego budynku. Po trwającej wiele lat odbudowie, w 2000 roku oddano do użytku główny, frontowy budynek Ratusza. W kolejnym etapie odbudowana została wieża oraz tylne skrzydła budynku tworzące niegdyś wewnętrzny dziedziniec zamknięty od tyłu murem bramnym. Już w XXI wieku w toku prac doprojektowano i dobudowano nowe tylne, wcześniej nie istniejące, skrzydło zamykając w ten sposób dziedziniec, co niegdyś, w XIX w., było zaplanowane, jednak z braku środków finansowych nie zrealizowane.
W wyniku prowadzonych prac, sale na piętrze odzyskały swoją pierwotną wysokość i wielkość z okresu Średniowiecza. Natomiast trzy pomieszczenia na parterze zachowały ceglane gotyckie sklepienia krzyżowe. Podobne sklepienia znajdziemy w rozległych starożytnych piwnicach zabytku.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Kolski Ratusz jest jednym z nielicznych w Polsce ratuszy gotyckich o niepowtarzalnym kształcie i układzie architektonicznym.

 

Zawiszę Czarnego – rycerza bez skazy, symbol siły i rycerskiego honoru, dzięki „Krzyżakom” Henryka Sienkiewicza znają dziś prawie wszyscy Polacy. Mniej znany jest fakt, że jego syn – Jan z Garbowa herbu Sulima, ostatni z rodu Zawiszy Czarnego – pochowany jest w Kole. Był starostą kolskim i poległ pod Chojnicami w bitwie z Krzyżakami w roku 1454. Jego nagrobek, uratowany od zniszczenia pod koniec XIX wieku przez regionalistę i archeologa-amatora Michała Rawitę Witanowskiego, znajduje się w monumentalnej starej GOTYCKIEJ ŚWIĄTYNI FARNEJ. Późnogotycka płyta nagrobna z wizerunkiem rycerza w pełnej zbroi, z tarczą herbową i opuszczoną przyłbicą została wówczas przeniesiona z posadzki na jedną ze ścian kościoła.
Wznosząca się sto metrów od Ratusza Miejskiego fara sięga swymi początkami XIII wieku. Pierwszą wzmiankę o kościele spotykamy w dokumencie lokacyjnym miasta z 1362 r. Zachowana do naszych czasów świątynia pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. Świątynię konsekrowano w 1409 roku pod wezwaniem Św. Krzyża.
Mimo niejednokrotnej przebudowy fara zachowała zasadnicze cechy architektury gotyku. Najstarszą częścią kościoła jest prezbiterium, do którego w XV w. dobudowano nawę. Kaplice boczne oraz zakrystię dobudowano w XVI i XIX w. Nietynkowana ceglana fasada posiada piękne ozdobne szczyty schodkowe ze sterczynami. Okna i wyposażenie wnętrza są neogotyckie. W prezbiterium znajduje się pierwotne gotyckie sklepienie gwiaździste, a w kaplicy NMP – sklepienie krzyżowo-żebrowe.

Fara w Kole

Kościół wyróżnia się nie tylko piękną architekturą i polichromią, ale też cennymi dziełami sztuki. Wewnątrz na uwagę zasługują m.in.: misternie rzeźbiona w drewnie gotycka ambona – wspaniałe dzieło sztuki snycerskiej, późnorenesansowe sakramentarium z piaskowca z poł. XVI wieku, drewniana szafka na oleje z XVI wieku oraz zabytki sztuki złotniczej i malarstwa.

 

Kilkadziesiąt metrów od starożytnych murów fary wznosi się nieco młodszy późnobarokowy KOŚCIÓŁ Nawiedzenia NMP, wybudowany w latach 1773-82, a przy nim KLASZTOR OO. BERNARDYNÓW, pierwotnie gotycki, potem gruntownie przebudowany. W klasztornym refektarzu zwykle odbywały się wielkopolskie sejmiki szlacheckie. To tu 700 lat temu rodziła się polska demokracja.

Kościół klasztorny w Kole

Kompleks zabudowań klasztornych wzniesiono w połowie XV wieku, po sprowadzeniu do miasta przez starostę kolskiego Jana Hińczę zakonu Bernardynów. Obiekt został zlokalizowany bardzo blisko kolskiej fary – na wyspie rzecznej. Pierwotnie oddzielony był od reszty miasta jedna z odnóg Warty. Jego budowę ukończono w 1482 roku staraniem Księżnej Mazowieckiej Anny Sochaczewskiej.klasztor2
Prawie doszczętne zniszczenie na skutek licznych wylewów rzeki pierwotnych, bardzo skromnych i niewielkich zabudowań wymusiło przebudowę świątyni w połowie XVIII wieku w stylu późnobarokowym, tzw. jezuickim. Front budowli zdobią dwie wysokie, nieco wysunięte przed lico fasady i zwieńczone hełmami, wieże posiadające wydatne gzymsy kordonowe. Do wnętrza prowadzą dwustronne schody, pod którymi znajduje się wejście do krypt grobowych. Kościół ma jednolite rokokowe wyposażenie wnętrza z końca XVIII w. oraz piękną polichromię. Zdobnictwo rokokowe mają również konfesjonały, stalle zakonne i prospekt organowy. W lewej nawie znajduje się kamienny późnorenesansowy nagrobek Stanisława Ruszkowskiego, chorążego kaliskiego, ostatniego rządcy kolskiego zamku, z postacią leżącego rycerza w zbroi, z buławą w ręku, mieczem u boku i szyszakiem z pióropuszem u stóp. W nawie prawej jest umieszczone kamienne późnorenesansowe epitafium Bartłomieja Wilczyńskiego z płaskorzeźbionym popiersiem zmarłego trzymającego w ręku książkę i rękawice. Ciekawymi zabytkami są też dwa portrety trumienne malowane na blasze: Anny z Tuczyńskich Łaszczowej (zm. 1668 r.), kasztelanowej lądzkiej, oraz Rozalii Gurowskiej (zm. 1792 r.) , a także ujęta w kolumny ambona z rzeźbą św. Franciszka na baldachimie.

sarkofagi w Kole
Na szczególną uwagę zasługują niedawno odnowione i udostępnione do zwiedzania stare podziemia kościoła z kryptami grobowymi, stanowiące niejako dolny kościół. W tych katakumbach spoczywają prochy blisko 600 osób – zakonników, dobrodziejów klasztoru i powstańców. Wśród nich są grobowce zmarłej w 1482 roku Księżnej Mazowieckiej Anny Sochaczewskiej, córki Konrada Śląskiego, żony Władysława Mazowieckiego, „Pani i Dziedziczki Śląska, właścicielki Starostwa Kolskiego 1476-1482 r., współfundatorki Klasztoru” oraz generała Franciszka Ksawerego Dąbrowskiego h. Ogończyk, bratanka gen. Jana Henryka Dąbrowskiego – uwiecznionego w polskim hymnie narodowym twórcy Legionów Polskich we Włoszech.

Do naszych czasów w kościele klasztornym zachowało się niewiele starych, oryginalnych i bogato zdobionych trumien. Kilka z nich można oglądać w jednej z nisz podziemi.

IMG_0105

Zabudowania klasztorne, w części oryginalnie gotyckie, zostały przebudowane gruntownie w latach 1755-64. Klasztor jest budynkiem dwukondygnacyjnym o trzech skrzydłach otaczających dziedziniec zamknięty z czwartej strony gmachem kościoła. W roku 2016 obchodziliśmy jubileusz 550.lecia obecności i posługi OO. Bernardynów w Kole.

IMG_1368

 

Nieopodal kolskiej Starówki, jadąc dwa kilometry wzdłuż wału ochronnego rzeki Warty, na jej lewym brzegu malowniczo wznoszą się gotyckie RUINY KOLSKIEGO ZAMKU. Został wybudowany w ostatnich latach panowania króla Kazimierza Wielkiego, przed 1362 rokiem, na planie wydłużonego prostokąta, z potężnymi ceglanymi murami na fundamencie z kamieni polnych. Był typową średniowieczną fortecą, ale też siedzibą starostów kolskich. Przez kilka wieków Koło wraz z zamkiem stanowiło ważny punkt warowny państwa polskiego na terenie Wielkopolski.Zamek bywał odwiedzany przez królów polskich, a od 1433 roku odbywały się w nim zjazdy szlachty wielkopolskiej. Warownia podupadła już w XVI w. Do naszych czasów dotrwały jedynie ruiny budowli – fragmenty zewnętrznych murów, fundamenty wieży bramnej i dolna część drugiej wieży. Malowniczo położone nad Wartą ruiny są dziś celem licznych letnich wycieczek mieszkańców Koła i okolic oraz turystów.

zamek w Kole

4f7c3a6c54

 

 

SPICHLERZ

spichlerz
Położony nad brzegiem Warty, drewniany, pochodzi z pierwszej poł. XIX w. Niegdyś służył do magazynowania zboża, które spławiano rzeką do Prus. W tamtym czasie w Kole było 20 podobnych spichlerzy. Obecnie jest to cenny zabytek świeckiej architektury drewnianej znajdujący się w prywatnych rękach.

 

KOŚCIÓŁ EWANGELICKI I PASTORÓWKA

kościół ewangelicki w KoleNeogotycki, wzniesiony w latach 1882 – 1883 wraz z klasycystycznym budynkiem pastorówki (do niedawna siedziba Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej). Właścicielem obu budynków jest Parafia Ewangelicko-Augsburska w Koninie.

 

 

 

 

 

pastorówka w Kole

 

 

DAWNY BUDYNEK URZĘDU POWIATOWEGO (obecnie Urząd Miejski)
Urząd Miejski w Kole
Zbudowany w 1883 r. między farą a klasztorem. Jest to dwupiętrowy budynek z cegły nietynkowanej o ciekawej architekturze. Pierwotnie mieściła się w nim siedziba naczelnika Powiatu Kolskiego, a po 1918 r. starostwo kolskie i Urząd Ziemski. W okresie zaboru rosyjskiego w jednej z sal na piętrze została urządzona kaplica prawosławna i odbywały się nabożeństwa. Obecnie siedziba Urzędu Miejskiego.

KOŚCIÓŁ P.W. PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO (na cmentarzu parafialnym)

Znajduje się na cmentarzu rzymsko-katolickim, w miejscu rozebranej w XVIII w. budowli gotyckiej. Neogotycki budynek z wysoką, strzelistą wieżyczką wyróżnia się ciekawą architekturą. W podziemiach znajdują się krypty grobowe tutejszych duchownych od pocz. XX w. Świątynia obecnie pełni funkcję cmentarnej kaplicy publicznej.

 

SEJMIK
Budynek powstał w stylu klasycystycznym w latach 1880-90 jako willa mieszkalna, rezydencja. W latach 1918-39 znajdowała się tu siedziba Sejmiku Ziemskiego Prowincjonalnego. Do niedawna była w nim w nim bursa Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego, a obecnie w budynku rozpoczyna się remont z przeznaczeniem na Muzeum Technik Ceramicznych.

 

DWORZEC KOLEJOWY

IMG_1039Wybudowany został wraz z wieżą ciśnień w 1925 r. w trakcie łączenia linii kolejowej ze Strzałkowa do Kutna. Położony przy Głównej Magistrali Kolejowej. Jest jednym z niewielu w Polsce zachowanych do naszych czasów zabytkowych budynków dworcowych o ciekawej architekturze. W ostatnim czasie PKP gruntownie wyremontowały budynek dworcowy przywracając go do dawnej świetności.

20140819_140805

dworzec PKP w Kole

WIEŻA CIŚNIEŃ

Wybudowana razem z budynkiem dworca kolejowego w Kole w roku 1925. Do wieży była pompowana woda, która służyła parowozom obsługującym przebiegającą przez Koło trasę kolejową. Na niższych poziomach wieży przez wiele lat znajdowały się służbowe mieszkania pracowników kolei. Po 1990 roku zabytek długo stał opuszczony. Kilka lat temu został zakupiony przez osobę prywatną. Nowy właściciel zrobił generalny remont zrujnowanego dachu wieży i położył na nim nową dachówkę ceramiczną (pod spodem zdjęcie sprzed remontu).

wieża ciśnień

Zapisz

Zapisz

Zapisz